Wyrok, przesądzający o nieważności umowy kredytu, czy to ustalający nieważność umowy kredytu, czy to przesłankowo ustalający nieważność umowy kredytu, nie ma charakteru konstytutywnego. Brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co Sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu.

Orzeczenie Sądu stwierdzające abuzywność postanowienia umownego oraz brak związania nim konsumenta i, w konsekwencji, ustalające nieważność umowy, ma charakter wyłącznie deklaratoryjny, nie tworzący nowego stanu prawnego, a jedynie go potwierdzający.

Brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem, o którym mowa w art. 385¹ § 1 zd. 1 Kodeksu Cywilnego, oznacza, iż nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego: z 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17, OSNC 2019, Nr 3, poz. 26; wyroki m.in.: z 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17; z 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17; z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18; z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; z 30 czerwca 2020 r., III CSK 343/17, OSNC 2021, Nr 2, poz. 13; z 15 października 2020 r., I CSK 519/19; z 10 maja 2022 r., II CSKP 285/22; z 18 maja 2022 r., II CSKP 202/22; z 18 maja 2022 r., II CSKP 1316/22; z 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22; z 20 maja 2022 r., II CSKP 943/22; z 26 maja 2022 r., II CSKP 1024/22; z 8 listopada 2022 r., II CSKP 1153/22; z 27 kwietnia 2023 r., II CSKP 1016/22; z 27 kwietnia 2023 r., II CSKP 1027/22; z 23 maja 2023 r., II CSKP 973/22; z 14 czerwca 2023 r., II CSKP 1716/22; z 29 września 2023 r., II CSKP 562/22; z 9 lutego 2024 r., II CSKP 1178/22; z 21 lutego 2024 r., II CSKP 225/23, i z 28 marca 2024 r., II CSKP 2379/22).

Wierzytelność kredytobiorcy z tytułu nieważnej Umowy kredytu powstaje w chwili spełnienia nienależnego świadczenia, co wynika z istoty świadczenia bez podstawy prawnej.

Brak podstawy prawnej do świadczenia na rzecz banku istnieje od samego początku, obrazowo stwierdzić można, iż umowy kredytu nie ma i nigdy nie było, a wyrok Sądu w tym zakresie nie tworzy nowego stanu prawnego, a jedynie potwierdza określony przeszły fakt.

W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, Sąd Najwyższy wskazał: W myśl bowiem dominującego stanowiska – pozostającego w zgodzie z prawem unijnym – brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 87 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2014 r., III CSK 204/13, „Monitor Prawa Bankowego” 2015, nr 1, s. 22, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, oraz z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7 -8, poz. 79), chyba że konsument następczo udzieli „świadomej, wyraźnej i wolnej zgody” na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16 i przywołane tam orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej). W konsekwencji, orzeczenie sądu stwierdzające abuzywność postanowienia i brak związania konsumenta może mieć – jak zgodnie się przyjmuje – charakter wyłącznie deklaratoryjny. Zastosowanie takiej sankcji zakłada, że już od chwili zawarcia umowy jest jasne, czy określone postanowienie jest dozwolone i ocena ta nie jest zmienna w czasie.

Podobnie uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. III CZP 6/21.

W uchwale z dnia 25 kwietnia 2024 r. III CZP 25/22, Sąd Najwyższy wskazał:  Skoro postanowienie abuzywne nie wiąże konsumenta od chwili zawarcia umowy, co sąd uwzględnia z urzędu, to również od tej chwili jej obowiązywanie – jeśli mamy do czynienia z tak daleko idącą wadliwością – nie jest możliwe. Stąd też sąd rozpoznający sprawę, w wyniku powstałego w dowolnym momencie sporu, dokonuje wyłącznie ustalenia (stwierdzenia), że umowa od chwili jej zawarcia nie mogła być utrzymana w mocy, a więc nie wiązała (była nieważna) – orzeczenie takie musi mieć zatem charakter deklaratoryjny.

Deklaratoryjny skutek wyroku sądowego ma wpływ na wymagalność roszczenia kredytobiorcy, a co z tym związane możliwość żądania odsetek ustawowych za opóźnienie oraz możliwość potrącenia.