Klauzule abuzywne – definicja

Klauzule abuzywne, nazywane również klauzulami niedozwolonymi, to zapisy mogące znaleźć się w umowach kredytowych zawieranych z konsumentami. Ich obecność sprawia, że pozycja konsumenta w relacji umownej jest osłabiona, a jego interesy mogą zostać naruszone. Jeśli jednak po zawarciu umowy okaże się, że zawiera ona niedozwolone postanowienia, istnieją przewidziane prawem środki ochrony. Dlatego dobrze jest wiedzieć, czym są klauzule abuzywne i jakie działania można podjąć w przypadku ich wystąpienia.

Klauzule abuzywne, czyli postanowienia niedozwolone, są regulowane przez art. 385(1) Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, są to zapisy umowne narzucone konsumentowi przez przedsiębiorcę bez możliwości indywidualnego negocjowania, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz istotnie naruszają jego interesy. Aby dane postanowienie zostało uznane za niedozwolone, muszą zostać spełnione wszystkie wymienione warunki jednocześnie. Co więcej, regulacje dotyczące klauzul abuzywnych nie obejmują postanowień określających główne świadczenia stron, o ile są one przedstawione w sposób jednoznaczny.

W sprawach kredytów powiązanych z walutą obcą, istotą sporu jest możliwość zastąpienia postanowień bezskutecznych (klauzule abuzywne) innymi postanowieniami, które nie są nielegalne i w ten sposób możliwość utrzymania umowy kredyt w mocy.

Brak możliwości stosowania art. 358 Kodeksu Cywilnego

Umowa kredytu nie może zostać uzupełniona poprzez zastosowanie przepisu art. 358 § 1 i 2 Kodeksu Cywilnego. Art. 358 Kodeksu Cywilnego wprowadzony został ustawą z dnia 23 października 2008 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny oraz  ustawy – prawo dewizowe (Dz.U. z 2008 r. nr 228, poz. 1506), W uzasadnieniu do projektu wspomnianej ustawy wyjaśniono, iż:

„Dla wielu przedsiębiorców dokonujących transakcji w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej rozliczanie w walutach obcych jest znacznie korzystniejsze niż rozliczanie w złotych, ponieważ pomaga w ograniczeniu ryzyka kursowego występującego w eksporcie. Ograniczenie ryzyka kursowego wpłynie korzystnie na zwiększenie konkurencyjności  eksporterów na rynkach Unii Europejskiej. Obecny obowiązek uzyskiwania indywidualnego zezwolenia dewizowego osobno w przypadku każdej transakcji stanowi istotne utrudnienie w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. ” Powyższe w sposób jednoznaczny wskazuje, iż celem wprowadzonego przepisu nie było kształtowanie treści umów o kredyt hipoteczny, a wprowadzenie ułatwienia w rozliczaniu się przedsiębiorców, zwłaszcza będących eksporterami. Jednocześnie we wspomnianym uzasadnieniu wyjaśniono, że:

„Konsekwencją wprowadzenia reguły umożliwiającej przeliczanie świadczeń w walutach obcych na złote powinno być określenie sposobu tego przeliczania (wskazanie kursu waluty) w razie braku odpowiedniego postanowienia w umowie. Dopuszczalne są tu dwie możliwości – odesłanie do zwyczaju (jak w art. 41 ust. 2 Prawa wekslowego) lub ustanowienie metody przeliczania w ustawie. Projekt proponuje to drugie – wskazanie jako właściwego (w braku regulacji w umowie czy innym źródle zobowiązania) średniego kursu NBP z dnia wymagalności długu. ”.

Zastosowanie art. 358 Kodeksu Cywilnego nie jest możliwe przy ustalaniu salda kredytu oraz zamiany z PLN na CHF.

Ponadto odwołanie się do art. 358 Kodeksu Cywilnego nie usuwałoby z umowy postanowień abuzywnych, te bowiem nie odnoszą się wyłącznie do zasad ustalania przez bank kursu CHF i zagadnienia spreadu, lecz do kwestii zasadniczej – ryzyka walutowego wiążącego się z samym faktem związania konsumenta kredytem walutowym. Takiego ryzyka nie usuwa art. 358 Kodeksu Cywilnego, który ponadto nie został przez ustawodawcę przewidziany jako przepis mogący zastąpić bezskuteczne postanowienia umów zawieranych przez profesjonalistów z konsumentami, lecz dotyczy samej możliwości wykonania ważnie zawartej umowy przez spełnienie świadczenia w walucie polskiej (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2023 r. I CSK 1202/23, Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2023 r. I CSK 5088/22, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2023 r. II CSKP 1334/22, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2023 r. II CSKP 941/22, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 roku Sygn. akt II CSKP 382/22).

Traktowanie art. 358 Kodeksu Cywilnego jako przepisu dyspozytywnego zostało wykluczone w wyroku TSUE z 8 września 2022 r., C-80/21, C-81/21, C-82/21.

W przypadku pytań lub zainteresowania współpracą, zapraszamy do kontaktu z kancelarią.