Prawo zatrzymania, sposób obrony przed roszczeniami kredytobiorców

Banki próbują korzystać z różnych regulacji prawnych, by możliwie jak najlepiej zabezpieczyć swoje interesy. Dlatego też w niektórych sprawach frankowych korzystają z prawa zatrzymania, twierdząc, że oddadzą kredytobiorcy należną mu sumę dopiero wtedy, gdy ten zwróci bądź zobliguje się do zwrotu roszczeń banku.

Czym jest w ogóle prawo zatrzymania?

Jest to instytucja prawna, która opisana została w art. 496 oraz 497 Kodeksu Cywilnego. Zakłada ono, że w momencie, gdy obie strony umowy wzajemnej mają zwrócić sobie to, co jedna drugiej świadczyła, jedna z nich może wstrzymać się z oddaniem świadczenia do czasu, gdy druga strona dokona zwrotu bądź zabezpieczy roszczenia o zwrot, np. zgromadzi odpowiednie środki na ten cel. Kwestią sporną w sprawach frankowych pozostaje jednak pytanie, czy umowa kredytu jest co do zasady umową wzajemną i czy banki mogą w związku z tym korzystać z prawa zatrzymania.

Czym jest umowa wzajemna?

W przypadku umów wzajemnych zakłada się chęć wymiany różnych, lecz ekwiwalentnych dóbr, a każda ze stron jest jednocześnie zarówno dłużnikiem, jak i wierzycielem. Przedmiotem umowy wzajemnej będzie w związku z tym wymiana jednej rzeczy na inną rzecz, wymiana pieniędzy za rzecz, a także wymiana pieniędzy za usługę. Dlatego też co do zasady zalicza się do nich m.in. umowy: zamiany, sprzedaży, o dzieło, o roboty budowlane.

Prawo zatrzymania w sprawach frankowych, a orzecznictwo sądowe.

Biorąc pod uwagę powyższą interpretację umów wzajemnych można byłoby założyć, że prawo zatrzymania w sprawach frankowych nie powinno mieć zastosowania. W orzecznictwie sądów powszechnych dochodzi jednak do rozbieżności ze względu na uzasadnienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku, w którym dopuszczono możliwość zastosowania prawa zatrzymania w sprawach frankowych, ponieważ obowiązek zwrotu kapitału jest czymś więcej, a nie czymś mniej niż zobowiązanie do świadczenia wzajemnego.

Prawo zatrzymania, a prawo potrącenia

W postanowieniu z 17 marca 2023 r. (sygn. II CSKP 1486/22) Sąd Najwyższy odniósł się do kwestii możliwości skutecznego powołania się na prawo zatrzymania, zwłaszcza w sytuacji, gdy strona stosunku cywilnego mogła lub nadal może złożyć oświadczenie o potrąceniu.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że skoro wierzyciel retencyjny posiada możliwość zaspokojenia swojej wierzytelności, powstaje wątpliwość, czy przysługuje mu uzasadniony interes w domaganiu się dodatkowego zabezpieczenia. W związku z tym pojawia się pytanie, czy z uwagi na subsydiarny charakter prawa zatrzymania możliwość dokonania potrącenia wyklucza możliwość powołania się na to prawo. Prawo zatrzymania znajduje bowiem zastosowanie przede wszystkim w przypadkach, gdy świadczenia stron mają różny charakter, przez co ich wzajemne wierzytelności nie podlegają potrąceniu.

W uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 19 czerwca 2024 r., III CZP 31/23, przesądzono, że prawo zatrzymania (art. 496 Kodeksu Cywilnego) nie przysługuje stronie, która może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony.

W przypadku pytań lub zainteresowania współpracą, zapraszamy do kontaktu z kancelarią.